فن آوری اطلاعات و ارتباطات
سیستم های اطلاعاتی
سیستم اطلاعاتی را می توان از لحاظ فنی به صورت مجموعه ای از مؤلفه های مرتبط دانست که اطلاعات را جمعآوری یا بازیابی، ذخیره، پردازش و توزیع کرده و به این ترتیب از تصمیم گیریهای صحیح پشتیبانی نموده و سازمان را کنترل میکند. ضمناً سیستم اطلاعاتی علاوه بر پشتیبانی از تصمیم گیری، هماهنگ سازی و کنترل، به مدیران و کارکنان کمک میکند تا مشکلات را تحلیل نموده و سوژههای پیچیده را به خوبی حل و فصل نمایند. سیستمهای اطلاعاتی حاوی اطلاعاتی در مورد افراد، مکانها و اشیای مهم در درون سازمان و یا در محیط پیرامون آن هستند. منظور از اطلاعات ، دادهای است که به گونه ای شکل یافته که با معنا بوده و برای انسان مفید واقع شود. درعوض داده مجموعهای از حقایق پردازش نشده است که رویدادهای صورت گرفته در سازمان ها یا محیط های فیزیکی را قبل از سازماندهی و مرتب شدن به گونه ای نشان می دهد که قابل فهم و استفاده توسط انسان باشد.

ابعاد سیستمهای اطلاعاتی
یک سیستم اطلاعاتی تنها فنآوری نیست. برای درک بهتر سیستمهای اطلاعاتی، باید با ابعاد مختلف آن یعنی سازمان، افراد و فنآوری اطلاعات آشنا بوده (شکل زیر) و از قدرت آنها برای ارائه ی راهحلهایی برای رفع مشکلات و چالشهای کسبوکار آگاه باشید. درک سازمان از سیستمهای اطلاعاتی را سواد سیستمهای اطلاعاتی میگویند و این با سواد کامپیوتری -که اساساً مبتنی بر دانش فنآوری اطلاعات است- متفاوت است.
سازمانها: سیستمهای اطلاعاتی، هسته مرکزی سازمانها را تشکیل می دهند. هر چند تصور بر این می باشد که فنآوری اطلاعات است که سازمانها و شرکت ها را تغییر می دهد، اما این رابطه در حقیقت یک ارتباط دو طرفه است. فرهنگ و بلوغ سازمانها بر طرز استفاده از فنآوری تاثیر مستقیم می گذارد. سازمانها معمولاً یک ساختار سلسله مراتبی و هرمی شکل دارند که قدرتها و مسئولیتها در آن مشخص و تفکیک می شود. سطوح بالای این هرم مدیران و متخصصان و سطوح پائینتر کارکنان عملیاتی می باشند. سازمانها از طریق این ساختار و همچنین از طریق فرآیندهای کسبوکار کارها را مشخص و تنظیم میکنند. منظور از فرآیندهای کسبوکار، وظایف و رفتارهایی هستند که از لحاظ منطقی با هم مرتبط بوده و برای تکمیل کار مورد استفاده قرار میگیرند. مانند فرآیند استخدام کارمند جدید، خرید یک محصول، تامین مواد و تجهیزات.
بیشتر فرآیندهای کسبوکار معمولاً روالهایی رسمی هستند که به مرور زمان برای انجام وظایف خاصی تدوین شدهاند. برخی از این روالها به صورت مکتوب گردآوری شدهاند و برخی دیگر به صورت اقدامات غیر رسمی کاری هستند، مانند مذاکراتی که کارکنان بخش خرید با فروشندگان انجام میدهند که نیازی به مستندسازی مکتوب ندارد. سیستمهای اطلاعاتی میتوانند بخش عمدهای از فرآیندهای کسب و کار را خودکارسازی نمایند. به طور مثال یک سند حسابداری که پس از صدور فاکتور فروش در سیستم مالی شرکت به صورت اتوماتیک زده میشود.

هر سازمان دارای فرهنگ منحصر به فرد یا مجموعهای از ارزش ها، فرضیات و روشهای انجام کارهاست که مورد پذیرش بیشتر اعضای آن سازمان می باشد. قسمت اعظم فرهنگ یک سازمان در سیستمهای اطلاعاتی آن تعبیه شده است.
افراد: هر کسب و کاری به افرادی بستگی دارد که در آن تجربه داشته و آن را اجرا میکنند. در مورد سیستمهای اطلاعاتی نیز نقش افراد ماهر که آن ها بوجود آورند و پشتیبانی نمایند بسیار مهم و تعیین کننده است. این سیستمها بدون افرادی که بدانند چگونه از اطلاعات برای دستیابی به اهداف کسب و کار استفاده کنند، بی فایده است. نقش مدیران هر سازمان در این خصوص کلیدی است. آن ها می بایست از دانش، اطلاعات و فنآوری های نوین استفاده نموده و با استفاده از روش های خلاقانه از فنآوری اطلاعات به عنوان یک مزیت رقابتی در رقابت با سایر رقبا استفاده نمایند. از طرف دیگر حمایت و درک مدیران سازمانها از تاثیر سیستمهای اطلاعاتی، از عوامل تعیین کننده در موفقیت این سیستمها به شمار می آید. درصد مشارکت کارکنان در سطوح مختلف سازمان نیز از دیگر تاثیراتی است که افراد بر سیستمهای اطلاعاتی و مکانیزاسیون می توانند داشته باشند. بدون همکاری و مشارکت کارکنان، استقرار سیستمهای اطلاعاتی در سازمانها غیر ممکن بوده و فقط باعث تلف شدن منابع سازمان خواهد شد.
فنآوری: فنآوری شیوه و شگرد ساخت و کاربرد ابزار، دستگاهها، مادهها و فرآیندهایی است که گره گشای دشواریهای انسان است. بر این پایه، واژه فنآوری اغلب به نوآوریها و نو ابزارهایی اشاره دارد که از اصول و فرآیندهای تازه یافته ی دانشی بهره میگیرند. به عنوان مثال، سخت افزار کامپیوتر، فنآوریهای مدیریت داده، فنآوری شبکه و ارتباط از راه دور را می توان نام برد. تمام این فنآوریها به همراه نیروی انسانی مورد نیاز برای اجرا و مدیریت آن ها، منابعی هستند که می توان آن ها را در سراسر سازمان به اشتراک گذاشته و به این وسیله، زیرساخت فنآوری اطلاعات سازمان را ایجاد کرد. زیرساخت فنآوری اطلاعات، پایه و اساس را ایجاد میکند و شرکت میتواند سیستمهای اطلاعاتی خاص خود را بر آن مبنا بنا کند.
نکته ی بسیار مهم این است که تا زمانی که افراد یک سازمان در کلیه سطوح، از مدیریت عالی گرفته تا سطوح عملیاتی سازمان، توسعه نیابند، فرهنگ سازمانی شکل نگرفته و روالهای کاری سازمان که همان فرآیندهای انجام کار میباشند، پیشرفتی نخواهند داشت. چرا که این افراد هستند که فرآیندها را توسعه میدهند و تا زمانی که افراد و فرآیندها توسعه نیابند فنآوری اطلاعات به تنهایی نخواهد توانست باعث رشد و پیشرفت سازمان گردد. که متاسفانه باور غلط اکثر سازمانها و افراد این است که فنآوری اطلاعات میتواند به تنهایی باعث تحول آن سازمان گردد.
انواع سیستمهای اطلاعاتی
سیستمهای اطلاعاتی را میتوان از دیدگاههای مختلف مورد تقسیم بندی قرار داد. از دیدگاه نوع کاربرد، نوع اطلاعات و یا از دیدگاه اجزای تشکیل دهنده ی آن. یکی از انواع تقسیمبندیها از دیدگاه اجزای تشکیل دهنده این سیستمها میباشد که مشخص مینماید این سیستمها از لحاظ سطوح مختلف مدیریت و انواع تصمیم گیری های مربوطه چگونه است.
سیستمهای پردازش تراکنش (TPS):
سیستمی کامپیوتری است که تراکنشهای روزانه مورد نیاز برای اجرای کسبوکار را اجرا و ثبت می کند. این سیستمها معمولاً از مدیران عملیاتی پشتیبانی مینماید. هدف اصلی سیستمها در این سطح پاسخ به سئوالات روزمره و پیگیری روال تراکنشها در سازمان است. مثلاً تعداد سندی که در سیستم حسابداری است یا اینکه پرداختها در چه وضعیتی است. پاسخ به این سئوالات به سادگی از اطلاعات جاری تراکنشها قابل دستیابی می باشد. سیستمهای پردازش تراکنش بسیار با اهمیت و حیاتی هستند و حتی اشکالی چند ساعته در این سیستمها می تواند منجر به توقف فعالیت های یک شرکت گردد.
سیستمهای اطلاعات مدیریت (MIS):
این سیستمها بخشی از سیستمهای اطلاعاتی هستند که عملکرد مدیران میانی را پشتیبانی میکنند. این سیستمها گزارشاتی را در مورد عملکرد جاری سازمان برای مدیران میانی تهیه میکنند. از این اطلاعات برای نظارت و کنترل عملکرد کسب و کار و پیشبینی عملکرد آتی آن استفاده میشود. MIS عملکردهای مقدماتی شرکت را با استفاده از داده تامین شده توسط TPS خلاصه کرده و گزارش آنها را ارائه میدهد. داده ی تراکنش مقدماتی، فشردهسازی شده و معمولاً در گزارشاتی طولانی عرضه میگردد که در زمانبندیهای منظم تهیه

میشوند. MISبه مدیران کمک میکند تا نتایج هفتگی، ماهانه و سالانه را در گزارشات مربوطه ببینند. بیشتر MIS ها از روتینهای سادهای مانند خلاصه-ها و مقایسهها استفاده میکنند و نه از تکنیکهای آماری یا مدلهای ریاضی پیچیده.
سیستمهای پشتیبانی تصمیم (DSS):
این سیستمها به منظور پاسخگویی به سئوالات غیر منتظره و پیچیده تر مدیران میانی ایجاد شدهاند. این نوع سیستمها بر مسائلی تمرکز دارند که منحصر به فرد بوده و به سرعت تغییر میکنند و رویه های مربوط به راه حل، پیشاپیش به طور کامل تعریف نشدهاند. آن ها سعی دارند به سؤالاتی از این قبیل جواب دهند: اگر فروش را در ماه بهمن دو برابر کنیم، چه تاثیری بر زمان بندی تولید در ماه های قبل خواهد داشت؟ یا اینکه در صورت تاخیر در تامین مواد اولیه، چه تاثیری در زمان بندی فروش در ماه های بعد بوجود خواهد آمد؟
DSS ها، هم از اطلاعات داخلی مربوط به TPS و MIS استفاده میکنند و هم از اطلاعاتی که از منابع خارجی تهیه می گردد. اطلاعات خارجی مانند قیمت جاری سهام یا ارز و یا قیمت محصولات رقبا. این سیستمها از مدل های مختلفی برای تحلیل داده استفاده نموده یا حجم زیادی از داده را به صورتی فشرده سازی میکنند تا توسط تصمیم گیران قابل تحلیل باشد. DSS ها به گونه ای طراحی می شوند تا کاربران مستقیماً بتوانند با آنها کار کنند. به همین علت باید از امکاناتی برخوردار باشند تا استفاده از آن ها برای کاربران بسیار ساده باشد.
سیستمهای پشتیبانی اجرایی (ESS):
این سیستمها به مدیران عالی کمک میکند تا مسائل استراتژیک و گرایشات بلند مدت را هم در شرکت و هم در محیط خارجی بدست آورند. پاسخ به سئوالاتی از این قبیل که در پنج سال آینده باید چه محصولاتی را تولید کنیم؟ سطوح استخدامی در پنج سال آینده کدامند؟ در حیطه پاسخگویی ESS ها میباشد. این سیستمها در مورد تصمیماتی کارآیی دارند که روتین نبوده و نیاز به قضاوت، ارزیابی و تفکرات بیشتر دارند. این سیستمها علاوه بر اطلاعات خارجی میتوانند اطلاعات خلاصهای از اطلاعات MIS و DSS نیز استخراج کنند. آنها داده ی حیاتی را فیلتر، فشرده و پیگیری کرده و بر کاهش زمان و کار صورت گرفته برای دستیابی به اطلاعات مفید جهت اقدامات اجرایی تاکید دارند.
